Κατηγορούμενο

Σε κάποιες προτάσεις υπάρχει μια λέξη, η οποία φανερώνει μια ιδιότητα που αποδίδεται στο υποκείμενο. Αυτή η λέξη είναι το κατηγορούμενο. Το κατηγορούμενο βρίσκεται σε πτώση ονομαστική, όπως και το υποκείμενο.

Πχ. Ο Γιάννης είναι μαθητής.

Ο Γιάννης είναι το υποκείμενο. Η λέξη μαθητής είναι το κατηγορούμενο, αφού φανερώνει την ιδιότητα του Γιάννη.

Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό (όπως στο προηγούμενο παράδειγμα), επίθετο (πχ. Ο Γιάννης είναι έξυπνος), μετοχή (πχ. Ο Γιάννης είναι κουρασμένος).

Το ρήμα της πρότασης χρησιμεύει στο να συνδέει το υποκείμενο με το κατηγορούμενο, για αυτό λέγεται συνδετικό ρήμα.
Συνδετικά ρήματα συνήθως είναι το είμαι (όπως στο παραπάνω παράδειγμα), το γίνομαι (πχ. Ο Γιάννης έγινε γιατρός), το φαίνομαι (πχ. Ο Γιάννης φαίνεται έξυπνος), το θεωρούμαι (πχ. Ο Γιάννης θεωρείται έξυπνος), το εκλέγομαι (πχ. Ο Γιάννης εκλέχτηκε πρόεδρος), το λέγομαι (πχ. Αυτό το ζώο λέγεται χαμαιλέοντας) κ.ά.
Το κατηγορούμενο βρίσκεται σε πτώση ονομαστική, όπως και το υποκείμενο. Έτσι το ξεχωρίζουμε εύκολα από το αντικείμενο, που βρίσκεται σε πτώση αιτιατική.

 Αντικείμενο

 Είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του υποκειμένου. π.χ. Ο Κώστας παίζει κιθάρα. Για να βρούμε το αντικείμενο, απαντούμε στην ερώτηση τι ή  ποιον.

 Το αντικείμενο είναι πάντα σε πτώση αιτιατική και είναι (συνήθως) ουσιαστικό, επίθετο, μετοχή ή αντωνυμία (στην τελευταία περίπτωση συχνά χρησιμοποιείται ο αδύνατος τύπος της αντωνυμίας). Επίσης το αντικείμενο μπορεί να είναι  ολόκληρη πρόταση. 

- Ο Νίκος ποτίζει τα λουλούδια. 

- Ο Δημήτρης έφαγε το νοστιμότερο (μήλο).

- Η  Άννα πέταξε το φαγωμένο (μήλο).

- Η Μαρία έδωσε το ίδιο.

- Ο Κώστας είπε να πάμε βόλτα

Τα επίθετα

 Tα δυνατά άλογα έσερναν το βαρύ αμάξι στους φαρδιούς δρόμους της μικρής πόλης και ο αμαξάς ήρεμος κοίταξε μπροστά!

·       Η λέξη «δυνατά» φανερώνει τι λογής είναι το ουσιαστικό: «άλογα».

·       Η λέξη «βαρύ» φανερώνει τι λογής είναι το ουσιαστικό: «αμάξι».

·       Η λέξη «φαρδιούς» φανερώνει τι λογής είναι το ουσιαστικό «δρόμους».

·       Η λέξη «μικρής» φανερώνει τι λογής είναι το ουσιαστικό «πόλης».

·       Η λέξη «ήρεμος» φανερώνει τι λογής είναι το ουσιαστικό: «αμαξάς».

Οι λέξεις που συνοδεύουν και προσδιορίζουν τα ουσιαστικά και φανερώνουν τι λογής είναι αυτά, δηλαδή την ποιότητα ή ιδιότητά τους, λέγονται επίθετα.

Τα επίθετα έχουν τρία γένη: αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο.

*    Συμφωνούν με το ουσιαστικό που συνοδεύουν στο γένος, στον αριθμό, στην πτώση,    με ξεχωριστές καταλήξεις το καθένα.

*    Τα επίθετα κλίνονται όπως και τα ουσιαστικά που έχουν τις ίδιες καταλήξεις.

Πίνακας καταλήξεων των επιθέτων

Καταλήξεις	Παραδείγματα	Εξαιρέσεις
- αιος	γενναίος, ακμαίος	νέος
- λεος	ρωμαλέος, πειναλέος	κεφαλαίος, επιπόλαιος
- τεος	αφαιρετέος, μειωτέος διαιρετέος	τελευταίος
- ηρός	ζωηρός, πονηρός, τολμηρός	αλμυρός, ισχυρός
- ίσιος	αρνίσιος, βουνίσιος	ετήσιος, γνήσιος, ημερήσιος, Επτανήσιος
- ωπός	αγριωπός, κιτρινωπός, χαρωπός	-
- ωτός	αγκαθωτός, φουντωτός, μεταξωτός	-

Τα επίθετα που τελειώνουν σε:

-ιμος,  -ινος,  ικος,  γράφονται με γιώτα (ι)

Εξαιρούνται όμως τα:

-ιμος:  δανεικός, γλυκός, θηλυκός

-ινος:  φτηνός, ορεινός, σκοτεινός, ταπεινός, υγιεινός, φωτεινός

-ικος:  δανεικός, γλυκός, θηλυκός

-ιος:    άδειος, βόρειος, υπόγειος, τέλειος, ανδρείος, αστείος

 

Το υποκείμενο

Τι είναι το υποκείμενο;

Υποκείμενο είναι η λέξη (ή η φράση) για την οποία γίνεται λόγος στην πρόταση. Με άλλα λόγια υποκείμενο είναι η λέξη που δείχνει σε μια πρόταση ποιος ενεργεί ή ποιος δέχεται μια ενέργεια ή ποιος βρίσκεται σε μια κατάσταση. Απαντάει στην ερώτηση ποιος-α-ο, ποιοι-ες-α με τη βοήθεια του ρήματος της πρότασης.

Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

• Εγώ γράφω ένα γράμμα. Ποιος γράφει;

• Εσύ διαβάζεις συνέχεια. Ποιος διαβάζει;

• Η Ελένη κάθεται λυπημένη. Ποια κάθεται;

• Εμείς σήμερα θα πάμε εκδρομή. Ποιοι θα πάμε;

• Θα έρθετε κι εσείς στη γιορτή; Ποιοι θα θα έρθετε;

• Οι θεατές του αγώνα βράχηκαν από την ξαφνική νεροποντή. Ποιοι βράχηκαν;

Στα παραπάνω παραδείγματα οι λέξεις: εγώ, εσύ, η Ελένη, εμείς, εσείς, οι θεατές είναι τα υποκείμενα των ρημάτων.

Σε ποια πτώση μπαίνει το υποκείμενο του ρήματος;

 Το υποκείμενο του ρήματος στα νέα ελληνικά μπαίνει πάντοτε σε πτώση ονομαστική, π.χ.

Εγώ γράφω

Εσύ γράφεις

Ο Φίλιππος γράφει

Εμείς γράφουμε

Εσείς γράφετε

Τα παιδιά γράφουν

 

Το υποκείμενο υπάρχει πάντα ή μπορεί και να παραλείπεται;

 Το υποκείμενο μπορεί να παραλείπεται σε διάφορες περιπτώσεις.

• 1ον. Όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα, π.χ.
  Ο Γιώργος σηκώθηκε πολύ πρωί, έφαγε γρήγορα το πρωινό του και ξεκίνησε για τη δουλειά.
  (Τα ρήματα είναι τρία, επειδή όμως το υποκείμενο και των τριών ρημάτων είναι «ο Γιώργος» παραλείπεται για να μη το επαναλαμβάνουμε συνέχεια.)

• 2ον. Όταν είναι τέτοια η έννοια του ρήματος που μπορεί να εννοηθεί μόνο ένα υποκείμενο, π.χ.
  Πολέμησαν γενναία στο αλβανικό μέτωπο. (οι στρατιώτες)
  Μόλις φτάσαμε στο ξενοδοχείο μας καλωσόρισαν και μας τακτοποίησαν στα δωμάτιά μας. (οι υπάλληλοι)

• 3ον. Όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο, π.χ.
  Όλη την ημέρα φυσάει δυνατά και βρέχει. (ο καιρός)

• 4ον. Όταν αναφέρεται σε μια γενική έννοια, π.χ.
  Εκτός από τα φυτοφάγα και τα σαρκοφάγα ποια άλλα υπάρχουν; (ζώα)

• 5ον. Όταν δηλώνεται από το πρόσωπο του ρήματος· στις περιπτώσεις του α' και β' προσώπου και του ενικού και του πληθυντικού αριθμού τις περισσότερες φορές δε χρησιμοποιούμε το υποκείμενο, γιατί εννοείται από το πρόσωπο του ρήματος. Έτσι δε λέμε συνέχεια εγώ γράφω, εγώ διαβάζω, εσύ γράφεις, εσύ διαβάζεις, εμείς γράφουμε, εμείς διαβάζουμε, εσείς γράφετε, εσείς διαβάζετε.

   

  Ως υποκείμενο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ουσιαστικό, επίθετο ή αντωνυμία ή κάθε μέρος του λόγου, όταν χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό. Δες τα παραδείγματα που ακολουθούν.

  • Ο Γιώργος τρέχει. (ουσιαστικό)

  • Θα κερδίσει ο ομορφότερος. (επίθετο) 

  • Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται. (μετοχή)

  • Αυτός τραγουδά κι αυτή χορεύει. (αντωνυμία)

  • Το χθες πέρασε, πάει και τελείωσε. (επίρρημα με άρθρο)

  • Δεν επιτρέπεται να μιλάτε μέσα στην εκκλησία. (πρόταση)

  • Το να γελάς σαν χαζός δεν είναι και τίποτε σπουδαίο. (πρόταση με άρθρο)

 Αριθµητικά επίθετα

 Τα επίθετα που φανερώνουν αριθµούς λέγονται αριθµητικά. Τα αριθµητικά επίθετα ανάλογα µε τη σηµασία τους χωρίζονται σε απόλυτα, τακτικά, πολλαπλασιαστικά και αναλογικά.

Απόλυτα αριθµητικά

 Τα απόλυτα αριθµητικά επίθετα φανερώνουν ένα συγκεκριµένο πλήθος από πρόσωπα, ζώα ή πράγµατα. π.χ. δύο γυναίκες, πέντε παιδιά, δεκατρία βιβλία Όλοι οι αριθµοί είναι απόλυτα αριθµητικά επίθετα. Το αριθµητικό ένα κλίνεται και στα τρία γένη αλλά µόνο στον ενικό αριθµό, ενώ τα αριθµητικά τρία και τέσσερα κλίνονται µόνο στον πληθυντικό αριθµό και στις πτώσεις ονοµαστική, γενική και αιτιατική. Τα αριθµητικά τρία και τέσσερα χρησιµοποιούν τους ίδιους τύπους για το αρσενικό και το θηλυκό. Τα απόλυτα αριθµητικά δύο ή δυο και από το πέντε µέχρι το εκατό δεν κλίνονται, αλλά διατηρούν τον ίδιο τύπο σε όλα τα γένη και σε όλες τις πτώσεις. π.χ. οι εκατό άνδρες, των εκατό ανδρών, τα εκατό παιδιά Τα απόλυτα αριθµητικά που δηλώνουν εκατοντάδες (π.χ. διακόσια, τρακόσια κλπ.) έχουν τρία γένη και κλίνονται µόνο στον πληθυντικό αριθµό όπως τα αντίστοιχα µε αυτά επίθετα. π.χ. διακόσιοι – διακόσιες – διακόσια χίλιοι – χίλιες – χίλια.

Τακτικά αριθµητικά

 Τα τακτικά αριθµητικά επίθετα φανερώνουν τη σειρά, δηλαδή τη θέση που έχει το ουσιαστικό για το οποίο γίνεται λόγος. π.χ. Το βιβλίο που ψάχνεις είναι στο δεύτερο ράφι. Τα τακτικά αριθµητικά επίθετα έχουν τρία γένη, τελειώνουν σε –ος, -η, -ο και κλίνονται όπως τα επίθετα σε –ος, -η, -ο. Τα τακτικά αριθµητικά τονίζονται όπως τα αντίστοιχα επίθετα, δηλαδή όπου τονίζεται η ονοµαστική του αρσενικού του ενικού αριθµού. π.χ. ο τρίτος, η Τρίτη, το τρίτο.

Τι να προσέξω στην ορθογραφία!!! 

 Τα απόλυτα αριθµητικά από το 13 ως το 19 γράφονται µε µία λέξη. π.χ. δεκατρία, δεκαπέντε, δεκαοχτώ Τα απόλυτα αριθµητικά από το 21 και πέρα γράφονται σε χωριστές λέξεις. π.χ. είκοσι πέντε, εξήντα τρία, εκατόν πενήντα ένα Τα τακτικά αριθµητικά από το 13 και πέρα γράφονται σε χωριστές λέξεις. π.χ. δέκατος τρίτος, εκατοστός πρώτος Το απόλυτο αριθµητικό εννέα ή εννιά γράφεται νε δύο ν, καθώς και όλες οι σύνθετες λέξεις που περιέχουν µέσα τους ολόκληρη τη λέξη εννέα ή εννιά. π.χ. δεκαεννέα, εννιακόσια Προσοχή !! Γράφονται µε ένα ν τα αριθµητικά ένατος, ενενηκοστός, ενενήντα κλπ. 

Τα απόλυτα αριθµητικά δύο και τρεις, όταν µπαίνουν ως α΄ συνθετικό σε σύνθετες λέξεις, αλλάζουν το υ και το ει αντίστοιχα και το µετατρέπουν σε ι. π.χ. δύο + συλλαβή = δισύλλαβη.

 Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι και κρατάνε το υ οι λέξεις δυάδα, δυάρι κ.ά. Τα απόλυτα αριθµητικά τέσσερις και τέσσερα, όταν µπαίνουν ως α΄ συνθετικό σε σύνθετες λέξεις γίνονται τατρά- . π.χ. τέσσερις + γωνίες = τετράγωνο τέσσερα + πόδια = τετράποδο Αν θέλουµε να γράψουµε µε συντοµία ένα τακτικό αριθµητικό επίθετο, γράφουµε τον αριθµό στον οποίο αντιστοιχεί και πάνω δεξιά του αριθµού την κατάληξη του επιθέτου στο σωστό γένος. π.χ. πρώτος – 1ος , δεύτερη – 2η , τρίτο – 3ο

Ευθύς και πλάγιος λόγος

Ευθύς λέγεται ο λόγος μέσω του οποίου μεταδίδονται τα λόγια ενός

προσώπου άμεσα, δηλαδή ακριβώς όπως τα είπε.

π.χ.

 – Θα φύγω σε λίγο.

- Γιατί;

- Θυμήθηκα πως έχω κάποια δουλειά.

- Εντάξει, τα λέμε.

Πλάγιος λέγεται ο λόγος μέσω του οποίου μεταδίδονται τα λόγια ενός

προσώπου έμμεσα, δηλαδή όχι ακριβώς όπως τα είπε αλλά όπως μας τα

μεταφέρει ένα τρίτο πρόσωπο.

π.χ. Ο Γιάννης τον ρώτησε γιατί φεύγει.

Εκείνος απάντησε πως έχει κάποια δουλειά.

Για να μετατρέψουμε τον ευθύ σε πλάγιο λόγο:

α) προσθέτουμε τα ονόματα των προσώπων,

β) βάζουμε συνδέσμους για να ενώσουμε τις προτάσεις,

γ) χρησιμοποιούμε ρήματα όπως το ρώτησε, απάντησε, είπε κ.ά.

δ) αλλάζουμε το πρόσωπο των ρημάτων από πρώτο σε τρίτο,

ε) παραλείπουμε τις παύλες.

π.χ. Ευθύς λόγος: Έχεις πολλή δουλειά;

Πλάγιος λόγος: Ο Δημήτρης τον ρώτησε αν έχει πολλή δουλειά.

Στον ευθύ λόγο τα λόγια ενός προσώπου μπορεί να είναι μέσα σε

εισαγωγικά, ενώ προηγείται διπλή τελεία. Στην περίπτωση αυτή, όταν

μετατρέπουμε τον ευθύ σε πλάγιο λόγο, παραλείπουμε τα εισαγωγικά και τη

διπλή τελεία, ενώ κάποιες λέξεις μπορεί ν’ αλλάξουν ανάλογα με το νόημα.

π.χ. Ευθύς: Ο δάσκαλος είπε: «Ανοίξτε τα βιβλία σας»

Πλάγιος: Ο δάσκαλος είπε ν’ ανοίξουν τα βιβλία τους. 

 

Ερωτηματικές αντωνυμίες

Ερωτηματικές ονομάζονται οι αντωνυμίες που χρησιμοποιούνται, όταν θέλουμε να ρωτήσουμε κάτι. Η χρήση τους είναι πολύ συχνή στον προφορικό λόγο, κυρίως σε κειμενικά είδη που περιέχουν πολλές ερωτήσεις (συνεντεύξεις, ερωταποκρίσεις κτλ.).

α) Τι (άκλιτο): π.χ. Τι κάνεις;
β) Ποιος, ποια, ποιο: π.χ. Ποια άσκηση έχουμε σήμερα; Κλίνεται όπως το επίθετο γλυκός, -ιά, -ό 

 

Ενικός αριθμός				Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομ.	ποιος	ποια	ποιο	ποιοι	ποιες	ποια
Γεν.	ποιου	ποιας	ποιου	ποιων	ποιων	ποιων
Αιτ.	ποιον	ποια(ν)	ποιο	ποιους	ποιες	ποια

γ) Πόσος, πόση, πόσο: κλίνεται όπως το επίθετο ελεύθερος, -η, -ο  π.χ. Πόσα μολύβια έχεις στην τσάντα σου;

 

 

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ:

 

Το ουδέτερο της ερωτηματικής αντωνυμίας ποιος, ποια, ποιο γράφεται με οι (ποιο), ενώ το ποσοτικό επίρρημα πιο με ι, π.χ.

 – Ποιο τραγούδι ακούς; 

– Το πιο ωραίο.

 

 

 

Δεικτικές αντωνυμίες

 Δεικτικές αντωνυμίες ονομάζονται αυτές που χρησιμοποιούνται για να δείξουμε κάτι. Χρησιμοποιούνται πολύ συχνά τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο για να δείξουν – ανάλογα με τον τύπο της αντωνυμίας– πολύ κοντινά, κοντινά ή και μακρινά πρόσωπα, ζώα, πράγματα και καταστάσεις.

α) Αυτός, αυτή, αυτό, που χρησιμοποιείται για κοντινά πρόσωπα ή πράγματα  π.χ. Πήρε αυτά τα βιβλία και έφυγε.
β) (Ε)Τούτος, (ε)τούτη, (ε)τούτο, που χρησιμοποιείται για πολύ κοντινά πρόσωπα ή πράγματα.
γ) Εκείνος, εκείνη, εκείνο, που χρησιμοποιείται για πρόσωπα ή πράγματα που βρίσκονται μακριά.
δ) Τέτοιος, τέτοια, τέτοιο, που χρησιμοποιείται για να δηλωθεί μια ποιότητητα.
ε)Τόσος, τόση, τόσο, που χρησιμοποιείται για να δηλωθεί μια ποσότητα.

Όλες οι δεικτικές αντωνυμίες κλίνονται σύμφωνα με το επίθετο ελεύθερος, -η, -ο εκτός από την αντωνυμία τέτοιος, τέτοια, τέτοιο, που κλίνεται σύμφωνα με το επίθετο τίμιος, -α, -ο