Αντικείμενο

 Είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του υποκειμένου. π.χ. Ο Κώστας παίζει κιθάρα. Για να βρούμε το αντικείμενο, απαντούμε στην ερώτηση τι ή  ποιον.

 Το αντικείμενο είναι πάντα σε πτώση αιτιατική και είναι (συνήθως) ουσιαστικό, επίθετο, μετοχή ή αντωνυμία (στην τελευταία περίπτωση συχνά χρησιμοποιείται ο αδύνατος τύπος της αντωνυμίας). Επίσης το αντικείμενο μπορεί να είναι  ολόκληρη πρόταση. 

- Ο Νίκος ποτίζει τα λουλούδια. 

- Ο Δημήτρης έφαγε το νοστιμότερο (μήλο).

- Η  Άννα πέταξε το φαγωμένο (μήλο).

- Η Μαρία έδωσε το ίδιο.

- Ο Κώστας είπε να πάμε βόλτα

Τα επίθετα

 Tα δυνατά άλογα έσερναν το βαρύ αμάξι στους φαρδιούς δρόμους της μικρής πόλης και ο αμαξάς ήρεμος κοίταξε μπροστά!

·       Η λέξη «δυνατά» φανερώνει τι λογής είναι το ουσιαστικό: «άλογα».

·       Η λέξη «βαρύ» φανερώνει τι λογής είναι το ουσιαστικό: «αμάξι».

·       Η λέξη «φαρδιούς» φανερώνει τι λογής είναι το ουσιαστικό «δρόμους».

·       Η λέξη «μικρής» φανερώνει τι λογής είναι το ουσιαστικό «πόλης».

·       Η λέξη «ήρεμος» φανερώνει τι λογής είναι το ουσιαστικό: «αμαξάς».

Οι λέξεις που συνοδεύουν και προσδιορίζουν τα ουσιαστικά και φανερώνουν τι λογής είναι αυτά, δηλαδή την ποιότητα ή ιδιότητά τους, λέγονται επίθετα.

Τα επίθετα έχουν τρία γένη: αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο.

*    Συμφωνούν με το ουσιαστικό που συνοδεύουν στο γένος, στον αριθμό, στην πτώση,    με ξεχωριστές καταλήξεις το καθένα.

*    Τα επίθετα κλίνονται όπως και τα ουσιαστικά που έχουν τις ίδιες καταλήξεις.

Πίνακας καταλήξεων των επιθέτων

Καταλήξεις	Παραδείγματα	Εξαιρέσεις
- αιος	γενναίος, ακμαίος	νέος
- λεος	ρωμαλέος, πειναλέος	κεφαλαίος, επιπόλαιος
- τεος	αφαιρετέος, μειωτέος διαιρετέος	τελευταίος
- ηρός	ζωηρός, πονηρός, τολμηρός	αλμυρός, ισχυρός
- ίσιος	αρνίσιος, βουνίσιος	ετήσιος, γνήσιος, ημερήσιος, Επτανήσιος
- ωπός	αγριωπός, κιτρινωπός, χαρωπός	-
- ωτός	αγκαθωτός, φουντωτός, μεταξωτός	-

Τα επίθετα που τελειώνουν σε:

-ιμος,  -ινος,  ικος,  γράφονται με γιώτα (ι)

Εξαιρούνται όμως τα:

-ιμος:  δανεικός, γλυκός, θηλυκός

-ινος:  φτηνός, ορεινός, σκοτεινός, ταπεινός, υγιεινός, φωτεινός

-ικος:  δανεικός, γλυκός, θηλυκός

-ιος:    άδειος, βόρειος, υπόγειος, τέλειος, ανδρείος, αστείος

 

Το υποκείμενο

Τι είναι το υποκείμενο;

Υποκείμενο είναι η λέξη (ή η φράση) για την οποία γίνεται λόγος στην πρόταση. Με άλλα λόγια υποκείμενο είναι η λέξη που δείχνει σε μια πρόταση ποιος ενεργεί ή ποιος δέχεται μια ενέργεια ή ποιος βρίσκεται σε μια κατάσταση. Απαντάει στην ερώτηση ποιος-α-ο, ποιοι-ες-α με τη βοήθεια του ρήματος της πρότασης.

Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

• Εγώ γράφω ένα γράμμα. Ποιος γράφει;

• Εσύ διαβάζεις συνέχεια. Ποιος διαβάζει;

• Η Ελένη κάθεται λυπημένη. Ποια κάθεται;

• Εμείς σήμερα θα πάμε εκδρομή. Ποιοι θα πάμε;

• Θα έρθετε κι εσείς στη γιορτή; Ποιοι θα θα έρθετε;

• Οι θεατές του αγώνα βράχηκαν από την ξαφνική νεροποντή. Ποιοι βράχηκαν;

Στα παραπάνω παραδείγματα οι λέξεις: εγώ, εσύ, η Ελένη, εμείς, εσείς, οι θεατές είναι τα υποκείμενα των ρημάτων.

Σε ποια πτώση μπαίνει το υποκείμενο του ρήματος;

 Το υποκείμενο του ρήματος στα νέα ελληνικά μπαίνει πάντοτε σε πτώση ονομαστική, π.χ.

Εγώ γράφω

Εσύ γράφεις

Ο Φίλιππος γράφει

Εμείς γράφουμε

Εσείς γράφετε

Τα παιδιά γράφουν

 

Το υποκείμενο υπάρχει πάντα ή μπορεί και να παραλείπεται;

 Το υποκείμενο μπορεί να παραλείπεται σε διάφορες περιπτώσεις.

• 1ον. Όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα, π.χ.
  Ο Γιώργος σηκώθηκε πολύ πρωί, έφαγε γρήγορα το πρωινό του και ξεκίνησε για τη δουλειά.
  (Τα ρήματα είναι τρία, επειδή όμως το υποκείμενο και των τριών ρημάτων είναι «ο Γιώργος» παραλείπεται για να μη το επαναλαμβάνουμε συνέχεια.)

• 2ον. Όταν είναι τέτοια η έννοια του ρήματος που μπορεί να εννοηθεί μόνο ένα υποκείμενο, π.χ.
  Πολέμησαν γενναία στο αλβανικό μέτωπο. (οι στρατιώτες)
  Μόλις φτάσαμε στο ξενοδοχείο μας καλωσόρισαν και μας τακτοποίησαν στα δωμάτιά μας. (οι υπάλληλοι)

• 3ον. Όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο, π.χ.
  Όλη την ημέρα φυσάει δυνατά και βρέχει. (ο καιρός)

• 4ον. Όταν αναφέρεται σε μια γενική έννοια, π.χ.
  Εκτός από τα φυτοφάγα και τα σαρκοφάγα ποια άλλα υπάρχουν; (ζώα)

• 5ον. Όταν δηλώνεται από το πρόσωπο του ρήματος· στις περιπτώσεις του α' και β' προσώπου και του ενικού και του πληθυντικού αριθμού τις περισσότερες φορές δε χρησιμοποιούμε το υποκείμενο, γιατί εννοείται από το πρόσωπο του ρήματος. Έτσι δε λέμε συνέχεια εγώ γράφω, εγώ διαβάζω, εσύ γράφεις, εσύ διαβάζεις, εμείς γράφουμε, εμείς διαβάζουμε, εσείς γράφετε, εσείς διαβάζετε.

   

  Ως υποκείμενο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ουσιαστικό, επίθετο ή αντωνυμία ή κάθε μέρος του λόγου, όταν χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό. Δες τα παραδείγματα που ακολουθούν.

  • Ο Γιώργος τρέχει. (ουσιαστικό)

  • Θα κερδίσει ο ομορφότερος. (επίθετο) 

  • Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται. (μετοχή)

  • Αυτός τραγουδά κι αυτή χορεύει. (αντωνυμία)

  • Το χθες πέρασε, πάει και τελείωσε. (επίρρημα με άρθρο)

  • Δεν επιτρέπεται να μιλάτε μέσα στην εκκλησία. (πρόταση)

  • Το να γελάς σαν χαζός δεν είναι και τίποτε σπουδαίο. (πρόταση με άρθρο)